GI 96-97-98

GI 96-97-98

درآمد: ناظم الاطباء: در باب درس آموختگان دارالفنون و فرنگ که حال در دربار مشغول خدمت هستند.

[در تمام صفحات با مداد:] ناظم الاطباء

دربارهء محصلین ایرانی که برای تحصیل طب به خارج اعزام شده‌اند.

هنگامی که در رکاب شاهنشاه شهید سعید به شکار گاه جاجرود بودم روزی یکی از دوستانم گفت چه شود که کتابی در خواص  ماهیت و خواص عقاقیر ادویهء که در این زمان معمول به اطبای کره ارض می باشند بنویس و از خود یادگار گذاری همهء آن ادویه بعدد اسم مبارک حضرت امیر المومنین و یعقوب الدین علی بن ابوطالب علیه الصلوه و السلام در یک صد وده فصلی ایراد کنی گفتم این مطلب بسی سهل است چه رسول اکرم فرموده انا مدینه العلم و علی بابها درست این سخن قول پیغمبر است منم شهر علم و علیم در است چون مسلم باشد که شهر علم رسول اکرم صلواه الله و سلام علیه است و علی باب آن شهر و در هیچ شهری نمی توان داخل شد مگر از باب پس باب شهر علم طب که عقابیر و ادویه بوده یک صد و ده بیش نخواهد بود چه عدد اسم مبارک آن حضرت یک صد و ده است یکی از حضار بطور سخریه گفت این التزام خیال و تمیز ملکی است چه عدد ادویه مستعمل در طب از مفرده و مرکبه بیرون از ده هزار ده هزار می باشد چگونه می توان انها را در یک صد و ده فصل مندرج ساخت گفتم من در این باب بباطن آن بزرگوار متوصل می شوم و شروع در آن می کنم امیدوارم که زیاده از یک صدو ده باب نشود و از آن روز شروع در تصنیف این کتاب مستطاب کردم تا بحمدلله در سال [متن خالی است]  باتمام رسید و تمام ادویه مفرده و مرکبه در یک صد و ده در مندرج شد و این نیست مگر یکی از اعجاز آن بزرگوار صلوات الله و سلام علیه ابد الابدین و دهر الداهرین

از دوستانم گفت در این ایام که دانشمندان فرنگ نیمی الی را اختراع کرده اند همه روزه دوائی تازه بعضی ترکیبات جدید اختراع می کنند ترکیبی تازه جدید می سازند و ترتیب دهند و اطبای مملکت ما نه از ماهیت آن دواء اطلاع و نه خواص و مقداری ثبت و مضار آنرا می دانند و آنچه در بعضی کتب ما از قبیل تحفه حکیم مومن و مخزن الادویه و بعضی دیگر قرابا اینها در ماهیت و خواص ادویه مفرده نوشته اند ناقص و مطابق با واقع نیست و هع گیاهی را نمی توان موافق صفاتی که از آن نوشته مطابق با خارج نمود با عساکر اسلام برابری کرد و اول باید کسب معرفت و دانش کرد و تحصیل علم نمود تا بتوان با دانا مقابلی کرد و این مسئله سبب هیجان امرا و ملوک اروپا گردد و علوم و معارف کم کم روبترقی  گذاشته و منتشر گردید و کار آن بجائی رسید که اکنون مشاهده می کنید و معاینه می بینید و ما مردم مشرق زمین و اهالی ایران بدبختانه پس از آن برتری و دانائی صد مرتبه پست تر از حالت هزار سال قبل از این مردم فرنگ گرفتار دریای جهل و نادانی گشته و در آن غوطه وریم و بهیچوجه در سبب استخلاص خود نمی کوشیم و جهل و نادانی را عین علم و دانائی تصور می کنیم

در خواب غفلت

و دیگری دانشمند بی نظیر دکتر طولوزان فرانسوی که پس از دکتر پولاک در این مدرسه معلم علوم متعلق به طب گردید و پس از چندی این دانشمند بریاست اطبای حضور و طبابت مخصوص آن اعلیحضرت مفتخر آمد و بعد از شهادت آن شاهنشاه شهید سعید تا چندی در این دار فانی زیست کرد و در شهر صفر ۱۳۱۵ در گذشته وفات نمود و بعد از سه سال روزی تشریف فرمای این مبارک بنا شده و حکم فرمود که شاگردهائی که از عهده تحصیل بخوبی برآمده و گوی سبقت از همگنان ربوده جهة تکمیل تحصیل معارف روانه سفر فرنگ شده و رخت این سفر را در پوشند و چهل و یک نفر از آنان را جهة این مسافرت منتخب نمودند که پنج نفر آنها مخصوص تحصیل طب بودند یکی میرزا علی نقی پسر آقا اسمعیل پیشخدمت باشی سلام و جناب جلالتماب اجل حکیم الممالک و والی و مشاور السلطان که اکنون در بغداد بسمت قونسولگری دولت علیه تشریف دارند و دیگری میرزا رضا پسر میرزا تسلیم مستوفی علی آبادی که معلم این بنده مصنف است و سیومی میرزا حسین پسر میرزا احمد طبیب افشار و چهارمی میرزا عبدالوهاب کاشانی و پنجمی میرزا بزرگ نواب بالجمله [متن ناقص است]

مخفی نماناد که خلیفه هارون الرشید و پسرش عبدالله مامون را در طب علوم فلسفیه و طبیه رغبتی تمام بود و مامون بیشتر از پدرش در این امر تشویق علما و اصحاب معارف را می کرد و از اطراف و اکناف عالم حکم به جمع آوری آنان می کرد نمود و بسیار آنها را گرامی می داشت و دارالخلافه را از اجتماع آنان زینتی بی نهایت بود و کمال جد و جهد را در ترجمه کتب فلاسفه یونانی بزبان عربی داشت و مترجمینی که بر آنها اعتماد بسیار داشت می نمودند چهار نفر بودند حسین بن اسحق عبادی و یعقوب بن اسحق کندی و ثابت بن قره حرانی و علم بن فرحان طبری و مولفات فیثاغورس و افلاطون و ارسطاطالیس و بقراط و جالینوس را از زبان یونانی بزبان عربی ترجمه نمودند و همچنین عبدالرحمن اموی ملقب بناصر در اندلس نیز در ترجمه این علوم بنهایت راغب بود و از رومانس قیصر نقولا نام راهب را طلبید جهة این مقصود طلبید بالجمله در این قرن فلاسفه بزرگ در اسلام ظاهر شدند که ازجمله آنان یکی اسحق بن یعقوب یعقوب بن اسحق کندی که یکی از چهار نفر مترجم مذکور است بود و چنین گویند که این فیلسوف بزرگ زینت دولت معتصم عباسی بود و بعد از او ابوالنصر محمد بن طرخان بن اوزلغ فارابی بود و اصل آن ترک و از مولدش  شهر فاراب و از اکابر فلاسفه مسلمین بشمار می آید و این فیلسوف کتاب ارسطو را در علم منطق تلخیص کرده مسمی بثمانیه نمود و تعلیقاتی چند بر آن نگاشت و اختراع قانون را که یک نوع سازی است باو نسبت می دهند و در شهر دمشق در سال ۳۳۹ هجری وفات کردو از جمله اطبای بزرگ یکی یوحنا پسر ماسویه بود که در نزد خلیفه هارون الرشید منزتی تمام داشت و در حالات این فیلسوف چنین روایت می کنند که روزی در زیر درخت سیب خوابیده بود دید یک دانه سیب از درخت ساقط شده زمین افتاد و از سقوط آن قوه جاذبه عالم که موجب انتظام تمام عالم است دریافت کرد

از آمدن آئین پیغمبر تازی بایران استعمال کلمات عرب در زبان پارسی زیادتر شد ویژه وقتی که هنگامی عرب پای تخت خود را بایران آورد چنانکه در زمان یعنی در زمان خلفای عباسی بغداد را بجای مداین پای تخت نمودند و علاوه بر زبان فارسی اولی مخلوط با تازی چند نوع فارسی دیگر در ایران متداول است که بآن تکلم می کنند

شهرهای مشهور ایران وعده نفوس آنها —– چنانکه سابقا گفتیم جمعیت این مملکت را موافق تحقیقات جدیده ۰۰۰/۰۰۰/۲ نفر تخمین کرده اند و شهرهای مشهوری که عده نفوس ساکنین آنها تخمین شده است از قرار ذیل می باشد

طهران پای تخت عالیه

در زمان سلطنت خاقان مغفور فتحعلی شاه الله الیه صل النور بر آبادانی این شهر افزوده و مسجد جامع معروف بمسجد شاه از بناهای آن پادشاه ذی جاه است همچنین در زمان شاه ماضی محمد شاه مرحوم بعضی عمارات عالیه در این شهر بنا شده ولی عمده آبادانی آن در زمان سلطنت [کاغذ بریده شده و نوشته ناقص است]

پانوشت: این صفحات پیش نویس کتابی است که ناظم الاطباء می نوشته و برای همین متن ها ناکامل و خط خوردگی دارد. به جهت حفظ امانت خط خوردگی ها هم آورده شد. این بخش به خصوص برای محققان ادبیات و ویرایش زبان فارسی می تواند مهم باشد.

حکیم الممالک: میرزا علینقی خان، فرزند حاج آقا اسماعیل جدید الاسلام: علم طب را در دارالفنون تهران آموخت و در سال ۱۲۷۲ با سمت نیابت دوم سفارت دربارهای اروپا، همراه فرخ خان امین الدوله کاشی به اروپا رفت. ۱۲۹۳ پیشخدمت باشی ناصرالدین شد. در عین آنکه طبیب دربار بود، عضو مجلس شورای دولتی و پیشخدمت باشی سلام بود. در ۱۳۱۰ حکومت ملایر، تویسرکان و نهاوند – ولایات ثلاث – و سرانجام حکومت قم را برعهده داشت. او همچنین القاب مشاورالسلطان  و والی را داشت. فرزند او، میرزا ابراهیم خان فرزانه، نیز لقب حکیم الممالک را پس از پدر داشت.

ناظم الاطباء: میرزا علی اکبر خان نفیسی (۱۲۶۳-۱۳۴۲): زمانی که دارالفنون تاسیس شد و امیر کبیر فرمان داد حکام ایالات از هر شهر چند نفر مستعد را برای تحصیل اعزام کنند، وکیل الملک از کرمان، میرزا علی اکبر خان را برای فراگیری طب به تهران فرستاد. از ۱۳۱۰ در دربار و از اطبای ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه بود. وی نویسنده ی چندین کتاب است. میرزا علی اکبر نفیسی، ناظم الاطباء کرمانی  وی موسس بیمارستان سنا در تهران، بیمارستان رضوی در مشهد، موسس و رییس مدرسه شرف در تهران بود.